विषाक्त सम्बन्धले तपाईंको मानसिक स्वास्थ्यलाई कस्तो असर गर्छ? – डा. सुस्रुषा अर्याल

विषाक्त सम्बन्धले तपाईंको मानसिक स्वास्थ्यलाई कस्तो असर गर्छ?

यस विशेष संवादमा, डा. सुस्रुषा अर्याल, एक प्रतिष्ठित मनोचिकित्सक र निद्रा विशेषज्ञ, अनन्त नेपाल संग छलफल गर्दैहुनुहुन्छ ।  उहाँले विषाक्त सम्बन्धले मानसिक स्वास्थ्य, आत्म-सम्मान, निद्रा, र भावनात्मक स्थिरतामा पार्ने प्रभावहरू बारे चर्चा गर्नुभएको छ ।

मुख्य बुँदाहरू:
विषाक्त सम्बन्धका संकेतहरू
मानसिक स्वास्थ्यमा नकारात्मक प्रभाव
निद्रा र तनावमा विषाक्त सम्बन्धको असर
आफैंलाई कसरी सुरक्षित राख्ने र निको पार्ने उपायहरू
विज्ञहरुको सहयोग कहिले खोज्ने?

अनन्त नेपाल: नेपाल टक्स पोडकास्टमा स्वागत छ। आज हामी मानसिक स्वास्थ्य र निद्रासँग सम्बन्धित महत्वपूर्ण विषयमा कुरा गर्न गइरहेका छौँ। हाम्रो साथमा हुनुहुन्छ डा. सुष्रुषा अर्याल, जो एक मनोचिकित्सक र निद्रा विशेषज्ञ हुनुहुन्छ। डा. अर्याल, स्वागत छ!

डा. सुष्रुषा अर्याल: धन्यवाद! यहाँ आउन पाउँदा खुशी लाग्यो।

१. मनोचिकित्सक भनेको के हो? किन आवश्यक पर्छ?

अनन्त नेपाल: मनोचिकित्सकले के गर्छन् र किन हामीलाई मनोचिकित्सकको आवश्यकता पर्छ?

डा. अर्याल: म एक चिकित्सक हुँ। मसँग एमडी डिग्री छ र म मानसिक स्वास्थ्य (Psychiatry) र निद्रा (Sleep Medicine) दुवैमा बोर्ड-प्रमाणित छु।

मानसिक स्वास्थ्य अत्यन्त महत्त्वपूर्ण विषय हो। अहिलेको समयमा यो विषयमा बढी जनचेतना आएको छ, जुन १० वर्ष अगाडिको तुलनामा धेरै सुधार भएको हो।

मनोचिकित्सकले मानसिक स्वास्थ्य सम्बन्धी समस्याहरूको औषधि तथा औषधिविहीन (थेरापी) दुबै माध्यमबाट उपचार गर्न सक्छन्। हामी बिरामीहरूलाई समाजिक सहयोगमा सहभागि हुन तथा सम्बन्धहरू सुधार्न, व्यायाम गर्न, दैनिकी व्यवस्थित गर्न सल्लाह दिन्छौं।

२. कुन अवस्थामा मनोचिकित्सकलाई भेट्नुपर्छ?

अनन्त नेपाल: कसले मनोचिकित्सकलाई भेट्नुपर्छ? मानसिक स्वास्थ्य समस्या रहेका संकेत के-के हुन सक्छन्?

डा. अर्याल: मानसिक रोगहरू धेरै प्रकारका हुन्छन्। सबैभन्दा सामान्य रोगहरूमा डिप्रेसन (उदासीपन) र चिन्ता (Anxiety) पर्छन्।

डिप्रेसनका लक्षणहरूमध्ये प्रमुख लक्षणहरू:

• लगातार दुःखी महसुस गर्नु
• निद्राको समस्या हुनु (धेरै सुत्ने वा अलिकति मात्र सुत्ने)
• तौल अत्यधिक घट्नु वा बढ्नु
• सधैँ थकित महसुस हुनु
• कुनै पनि कुरामा चासो नलाग्नु

यदि यी लक्षणहरू २ हप्ताभन्दा बढी समय सम्म देखिन्छ भने चिकित्सकीय सहायता लिनु पर्दछ । 

चिन्ताको (Anxiety) मामलामा सामान्य चिन्ता स्वाभाविक हो। तर, जब त्यो हदभन्दा बढी हुन्छ, जसले दैनिकी लाई नै प्रभावित गर्छ भने त्यसको उपचार आवश्यक हुन्छ । 

३. मानसिक स्वास्थ्य समस्या के ले पैदा गर्छ? के यो वंशानुगत (Genetic) हुन्छ?

अनन्त नेपाल: मानसिक स्वास्थ्य समस्या जैविक (Biological) हो कि समाजिक (Social) कारणले आउने हो?

डा. अर्याल: मानसिक स्वास्थ्यलाई बुझ्नका लागि तीन मुख्य तत्वहरू छन्:

1. जैविक तत्व (Biological factors): परिवारमा मानसिक रोगको इतिहास भएमा व्यक्तिलाई समस्या विकसित हुने सम्भावना बढी हुन्छ। जस्तै, परिवारमा डिप्रेसन, स्किजोफ्रेनिया (Schizophrenia), आत्महत्याको इतिहास भएमा खतरा बढ्छ।

2. मनोवैज्ञानिक तत्व (Psychological factors): बाल्यकालको वातावरणले ठूलो भूमिका खेल्छ। यदि कसैको बाल्यकाल ट्रमाटिक (भयावह) रह्यो भने, जस्तै घरेलु हिंसा हेर्नु पर्‍यो वा दुव्र्यवहार भयो भने, त्यस्ता व्यक्तिहरू मानसिक रूपमा कमजोर बन्न सक्छन्।

3. सामाजिक तत्व (Social factors): सामाजिक सम्बन्धहरूको गुणस्तरले मानसिक स्वास्थ्यलाई असर गर्छ। असल सम्बन्धहरू भएका व्यक्तिहरू मनोवैज्ञानिक रूपमा स्वस्थ हुन सक्छन्, जबकि एक्लोपन वा विषाक्त सम्बन्ध (Toxic Relationship) भएका व्यक्तिहरूमा मानसिक स्वास्थ्य समस्या बढ्न सक्छ।

४. राम्रो मानसिक स्वास्थ्यको लागि के गर्न सकिन्छ?

अनन्त नेपाल: राम्रो मानसिक स्वास्थ्य कायम राख्न हामीले के गर्न सक्छौं?

डा. अर्याल: राम्रो मानसिक स्वास्थ्यको लागि निम्न कुराहरू गर्न सकिन्छ:

• नियमित रूपमा व्यायाम गर्ने
• स्वस्थकर आहार लिने
• सामाजिक सम्बन्धहरू सुदृढ गर्ने (विश्वासिलो साथी वा परिवारसँग कुरा गर्ने)
• राम्रो निद्रा लिने
• आवश्यकता परेमा मनोचिकित्सक वा मनोवैज्ञानिकसँग परामर्श लिने

५. मानसिक स्वास्थ्यकर्मीहरुको भूमिका के हुन्छ?

अनन्त नेपाल: मानसिक स्वास्थ्यसम्बन्धी विशेषज्ञहरूको भूमिकाबारे के भन्नुहुन्छ?

डा. अर्याल: मानसिक स्वास्थ्य विशेषज्ञहरूको पहिलो दायित्व भनेको बिरामीलाई सुन्नु, बुझ्नु र समर्थन गर्नु हो। चिकित्सकले बिरामीलाई कुनै पनि निर्णय थोपर्नु हुँदैन। बरु, उनीहरूलाई उचित जानकारी दिएर उनीहरूको यात्रा सहज बनाउन मद्दत गर्नुपर्छ।

हामी बिरामीको यात्रामा ‘जङ्गल गाइड’ (Jungle Guide) जस्तै हुन्छौं। बिरामीलाई उनीहरूको समस्यालाई पहिचान गर्न र समाधान खोज्न सहज वातावरण सिर्जना गर्नुपर्छ।

आजको व्यस्त जीवनशैलीमा मानसिक स्वास्थ्य र निद्राको महत्त्व बढ्दो छ। मानिसहरू अब मानसिक समस्यालाई खुलेर कुरा गर्न थालेका छन्, जुन एक सकारात्मक संकेत हो।

मानसिक रोगहरू, जस्तै डिप्रेसन, चिन्ता, बाइपोलार डिसअर्डर, र स्किजोफ्रेनिया, बिस्तारै सामाजिक रूपमा स्वीकार्य बन्दै गएका छन्। मानसिक स्वास्थ्य सुधारका लागि यी उपायहरू अपनाउन सकिन्छ:

1. स्वस्थ जीवनशैली अपनाउने:

   • सन्तुलित आहार, नियमित व्यायाम, र राम्रो निद्रा मनोवैज्ञानिक स्वास्थ्य सुधारका लागि अनिवार्य छ।

2. सकारात्मक सामाजिक सम्बन्धहरू निर्माण गर्ने:

   • असल साथीभाइ वा परिवारसँग कुराकानी गर्नाले तनाव कम हुन्छ।

3. स्वयंको मानसिक अवस्थालाई बुझ्ने:

   • यदि तपाईंलाई निरन्तर तनाव, दुःख, वा चिन्ता महसुस भइरहेको छ भने, विशेषज्ञको सहयोग लिनु उपयुक्त हुन्छ।

4. निद्रा नियमित गर्ने:

   • निद्रा मनोवैज्ञानिक स्वास्थ्यसँग प्रत्यक्ष सम्बन्धित छ। अनिद्रा वा अत्यधिक निद्रा मानसिक समस्याको लक्षण हुन सक्छ।

5. विशेषज्ञहरूको परामर्श लिने:

   • मानसिक स्वास्थ्यसम्बन्धी कुनै पनि समस्या भएमा मनोचिकित्सक वा मनोवैज्ञानिकसँग परामर्श लिनु सबैभन्दा उत्तम विकल्प हो।

निष्कर्ष:

मानसिक स्वास्थ्य शारीरिक स्वास्थ्य जत्तिकै महत्वपूर्ण छ। यदि तपाईं वा तपाईंको वरपरका कोही पनि मानसिक समस्याबाट ग्रसित हुनुहुन्छ भने, सहयोग गर्नुस्, कुराकानी गर्नुस्, र आवश्यकता परेमा विशेषज्ञको परामर्श लिन सुझाव दिनुस्।

👉 सम्बन्धित जानकारीको लागि नेपालटक्स पोडकास्ट सुन्नुहोस्! 🎙